Herfst
De zomer kwam
laat op gang
Langer licht
en zonnig warm
De herfst kwam
onafwendbaar
En het werd
eerder donker
Met de herfst
kwamen kleuren
en vallende
bladeren
Voorbereiding
op de rust
wachtend op
een nieuw getij
Chronisch ziek zijn is topsport
In de wachtruimte van de medisch psychologen in het ziekenhuis hing een poster met de tekst ‘chronisch ziek zijn is topsport’. Ik was net begonnen met mijn baan in het ziekenhuis en de tekst raakte me. Ik had het nog nooit zo bekeken. Ik heb astma en ik voelde me nooit top fit. Astmaklachten manifesteren zich vaak in de nacht waardoor je slechter slaapt, minder herstelt van de dag ervoor én al vermoeid aan de dag begint. Als kind weet je niet beter dat je je voelt zoals je je voelt. Wij gingen meestal op vakantie naar Zwitserland, zo ook toen ik puber was en ik me ineens realiseerde dat ik me daar zoveel beter voelde. Waarschijnlijk zijn vakanties daardoor mijn favoriete bezigheid. Ik ben vijf jaar in het ziekenhuis blijven werken. Als ik geen astma had gehad werkte ik er misschien nog wel (maar had ik heel veel leuke andere werkervaring gemist). Binnen die vijf jaar heb ik meerdere longontstekingen en een longvliesontsteking gehad en ben ik daarmee zelfs een keer in het ziekenhuis beland. Ik zeg altijd dat een baan er voor jou is en jij niet voor de baan. Ik besloot dan ook voor mijn eigen gezondheid te kiezen en weer voor mezelf te beginnen. Een praktijk starten kost energie en ik gunde mezelf dan ook weinig tijd om stil te staan bij het verlies van wat misschien wel mijn droombaan was, door mijn gezondheid.
Ik denk dat heel veel mensen met een chronische aandoening, zoals astma, maar ook bijvoorbeeld diabetes vooral hun best doen om een zo normaal mogelijk leven te lijden en de buitenwereld zo min mogelijk te laten merken van hun klachten of verminderde energie. Je ziet het ook niet aan ze.
Astma is vaak hormoon gevoelig en na een relatief rustige periode tussen mijn twintigste en dertigste kreeg ik een toename van klachten na de geboorte van mijn kinderen. Lange tijd bewoog mijn leven zich tussen gezin en werk met hooguit een uurtje yoga in de week.
In de preventieve en positieve gezondheid gaat het vaak over ziektegedrag en therapietrouw. Een chronische aandoening kun je nooit uitzetten. Je hebt hooguit betere dagen of periodes. En als het goed is leer je je eigen lijf heel goed kennen, vaak beter dan iemand die geen gezondheidsklachten heeft en plots door een verkeerde beweging last van rugklachten krijgt.
Mensen met chronische aandoeningen die ik zie probeer ik altijd stil te laten staan bij wat het verlies van gezondheid voor hun betekent en in hun dagelijks leven. Dat ze altijd keuzes moeten maken in wat ze wel of niet doen. Dat conditie opbouwen vaak veel lastiger gaat, maar wel belangrijk is. Hoe kun je jezelf daarvoor motiveren? Hoe ga je om met onbegrip in je omgeving als je toch maar wat eerder naar huis gaat van een feestje?
Dat zelfde geldt voor mensen met (chronische) vermoeidheidsklachten na de behandeling van kanker of Covid-19. Onlangs was een dame met post Covid klachten op tv die aangaf dat ze ervoor en er na extra rust moest nemen. Het enige wat de toeschouwer ziet is iemand die prima haar verhaal kan doen. Chronisch ziek zijn is topsport en niet alleen door de aandoening zelf, maar ook in het contact met de omgeving. Soms betekent dat dat je een afspraak toch nog af moeten zeggen en soms betekent het dat je je (werk)dag anders inrichten. En je daar dan niet schuldig over voelen. Vooral dat laatste..
juli aan zee
Het vroege licht
belooft een
warme dag
De zeebries
belooft wat
koelte maar
de dag had
zich te rijk
gerekend
En bleek toch
weer een
Hollandse herfstdag
Oordeel
Je moet laten weten aan welke kant je staat. Je bent voor of je bent tegen. In tijden van oorlog en toenemende polarisatie is het des te belangrijker om de stem van nuance te laten klinken. Voor iedereen is de waarheid anders. Het is maar net van welke kant je iets bekijkt.
In contact met anderen hebben we altijd ons eigen referentiekader en hebben we razendsnel ons oordeel klaar. Het is de kunst om het verhaal van de ander te respecteren en ons bewust te zijn van ons eigen oordeel waardoor we het kunnen parkeren. We hoeven niet alles te zeggen wat we denken.
Wanneer de ander een gevoelige snaar bij ons raakt lukt het vaak niet om ons oordeel te parkeren. Ons emotionele brein neemt het over en reageert minder doordacht. Wanneer de communicatie stroef verloopt of iemand reageert geïrriteerd is er vaak sprake van een geraakte gevoelige snaar. Dat kan onzekerheid zijn, de angst om niet gehoord te worden, zich bedreigd voelen of (het gevoel) dat een grens overschreden wordt. We zijn geen robots en dit overkomt ons allemaal wel eens. De piekeraars onder ons gaan dan ook nog eens malen over hun eigen reactie. Dat laatste lost niets op. Gedane zaken nemen geen keer en vaak is het ook helemaal niet zo erg. Het helpt om even afstand te nemen van de situatie of de gevoelige snaar te erkennen. Vooral in relaties is dat belangrijk. Kunst is dan wel dat je je eigen gevoelige snaren leert kennen.
Wat helpt is om het gesprek aan te gaan en echt te luisteren naar elkaar. Wat ook helpt is je te verdiepen en de feiten op een rijtje te hebben.
Troostboeken
Ik was 8 jaar en moest blijvende kiezen trekken, omdat mijn kaak te klein was. Samen met mijn moeder ging ik naar de tandarts. Niet wetende wat me precies te wachten stond ging ik in de stoel zitten en kreeg links en rechts prikken in mijn kaak en daarna werd ik verzocht in de wachtkamer te gaan zitten, zodat mijn moeder haar controle kon krijgen. In de wachtkamer voelde ik mijn kaak gaan tintelen en mijn gezicht voor mijn gevoel heel dik worden. Paniek! Dit was vast niet goed. Net op het moment dat ik dacht dat ik dood zou gaan kwam mijn moeder uit de behandelkamer en werd ik opgehaald. Moeilijk pratend probeerde ik duidelijk te maken dat er iets goed mis was. Volgens de tandarts was er niets aan de hand en in ‘no time’ werden twee kiezen getrokken en moest ik mijn kaken op elkaar houden met watjes er tussen. Razend was ik. Achter in de auto bij mijn moeder sloeg ik op de bestuurdersstoel. Mijn moeder reed linea recta naar de plaatselijke boekhandel en ik mocht een boek uitzoeken. Het werd een deel van De Kameleon, mijn favoriet toen. Dat gebeurde vaker als er iets naars was, of wanneer ik ziek was. Een boek als troost. Nu nog kan ik me verliezen in een boek en me mee laten slapen naar een andere wereld, een ander leven. Ik kan me mee laten slepen in de emoties of de avonturen van een ander. Vaak is het jammer wanneer een boek uit is.
Er waren tijden dat ik alleen op vakantie de rust vond om te lezen, maar de laatste tijd gelukkig weer meer. Ik leg lijstjes aan van boeken die ik nog wil lezen (of aan anderen wil geven). Met ons gezin konden we in een andere stad tijden in een boekhandel doorbrengen, elk van ons bij onze favoriete afdeling, zorgvuldig afwegend welk boek we zouden kopen. Geen wonder dat onze boekenkasten overvol zijn en we af en toe ook wat naar de kringloopwinkel brengen.
Onlangs bekeek ik in mijn ouderlijk huis de boekenkast en kwam ik boeken tegen uit mijn jeugd waarvan ik dacht dat ze er niet meer waren. Boeken van Carry van Bruggen die ik las voor mijn lijst op de middelbare school. Na het Huisje aan de sloot wilde ik meer van haar lezen. Vervolgens las ik de Aanslag van Harry Mulisch en wilde ik ook meer van hem lezen, zelfs de ondoorgrondelijke toneelstukken. En hier stonden ze, lichtelijk muf en verkleurd. Al doorbladerend vielen er ook nog foto’s uit De Elementen van Mulisch van mijn 17-jarige zelf en een krantenknipsel met een foto van mijn moeder die een gesigneerd boek van Tessa de Loo aanpakt. Ze had Meander voor zichzelf laten signeren en Het Rookoffer voor mij. Mijn moeder leeft al lang niet meer en haar zo te zien, glimlachend op de foto, opende een deur naar herinneringen en zo boden haar boeken weer op een heel andere manier troost. Het maakte ook dat ik de boeken niet weg kon doen die we niet zelf ook al hadden – sommige zijn ook niet meer te koop – en hebben ze nu een plek in mijn eigen boekenkast.
ACT in een notendop
Eerder schreef ik over Acceptance and commitment therapy (ACT) in blogs en recent ook over pijn en lijden. ACT is veel meer dan een therapievorm, maar ook een manier om naar (psychische) problemen te kijken. Eén van de grondleggers van ACT, Steven Hayes omschrijft het zo:
De grote boze wereld
Beloofd is beloofd. Hierbij schrijf ik over hoe je om kunt gaan met alles wat er in de wereld gebeurt. Eerder schreef ik ‘Chaos’ naar aanleiding van de aanslag op 7 oktober 2023 door Hamas. Inmiddels is de situatie en Israël en de Gazastrook er niet beter op geworden. Ook de oorlog in Oekraïne is nog niet voorbij en voelen we steeds meer de dreiging van Poetin. Tijdens de Corona pandemie werd er ook veel van ons gevraagd met alle zorgelijke berichtgeving. Zelf volg ik graag het nieuws om te begrijpen wat er speelt, maar soms wordt het me ook te veel. Ik merk dat dan doordat ik slechter slaap, me zorgen maak en het aangedane leed moeilijk kan verdragen. Van meer mensen hoor ik dat ze zich machteloos voelen en zich er zelfs somber door voelen. Zeker ouders met jonge kinderen vragen zich af in wat voor wereld hun kinderen op moeten groeien. Je laten informeren is natuurlijk altijd goed, maar het is ook goed om die informatiestroom te doseren. Ten tijde van de vredesbeweging in de jaren tachtig werd de spreuk ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ veel gezegd en gezien. Hij blijkt van Phil Bosmans te zijn (o.a. bekend van zijn boek ‘Menslief ik hou van jou’) en gebruikt door de Bond zonder naam. Je voelt je minder machteloos als je dichtbij wél wat kan doen. Je kunt je voornemen om beter te luisteren naar de ander, vriendelijk te zijn of bijvoorbeeld taalmaatje te worden voor iemand die de Nederlandse taal nog niet zo goed machtig is. Je kan collecteren voor een goed doel of helpen met een andere vrijwilligersklus. Probeer slecht nieuws ook af te wisselen met goed nieuws. Bij de Bond zonder naam (tot mijn schande wist ik niet dat de bond nog bestond..) vind je nog meer spreuken. Leuk om daar eens door te grasduinen. Wie weet vind je een nieuwe lijfspreuk.
Pijn en lijden
Herken je dat? Dat met alle ellende op het nieuws en oorlogen die niet voorbij gaan je geneigd bent om je eigen pijn of verdriet weg te wimpelen? ‘Ik moet niet zeuren, ik heb een dak boven mijn hoofd en ik hoef niet te vluchten. Mijn familie leeft nog’. Het is een begrijpelijke reactie en kan ook helpen om je eigen pijn of verdriet te relativeren. Aan de andere kant kan het zijn dat je je somberder gaat voelen of een kort lontje krijgt. Wanneer je je eigen pijn te veel relativeert en dus eigenlijk negeert klopt hij via een omweg aan je deur. Je hebt dan niet altijd meteen door dat het je eigen pijn is die om erkenning vraagt. We maken allemaal pijnlijke dingen mee in ons leven, een dierbare die overlijdt, verlies van gezondheid, teleurstelling op je werk of privé of ander zeer dat je raakt. Het leven is geen wedstrijd en pijn kan je niet met elkaar vergelijken. Ook al heb jij een dak boven je hoofd en voldoende te eten, teleurstelling en verdriet over een mis gelopen relatie is ook pijn en goed om te erkennen en bij stil te staan. Binnen de Acceptance en commitment therapie (ACT) hebben we het over de pijn en het lijden in de zin van de pijn zelf (de verloren relatie bijvoorbeeld) en je worsteling daarmee (het lijden). Je kunt je zelf pijnigen met wat je zelf verkeerd gedaan zou hebben of de pijn wegdrukken door te focussen op veel afspreken met andere vrienden. Vaak is onze worsteling met het verlies groter dan het eigenlijke verlies zelf. Als het verdriet om het verlies en de pijn die je daarvan ervaart er mag zijn krijgt de pijn letterlijk ruimte om zachter te worden. Wanneer we blijven worstelen en piekeren krijgt de pijn elke keer een nieuwe impuls en wordt vaak ook indringender. Heb je teleurstelling, verlies van liefde of gezondheid voor de kiezen gekregen probeer dan mild voor jezelf te zijn en de pijn van de teleurstelling er te laten zijn. Als je minder vecht tegen dat nare gevoel en het lijden kleiner wordt dan de pijn zelf komt er ruimte om te helen. De ellende in de wereld is er ondertussen niet anders van geworden en het is niet zo gek dat je je daar druk om maakt. In een volgend blog meer over hoe je daar mee om kunt gaan.
Over oude littekens en de dingen die niet voorbij gaan
Laatst had ik een leuke afspraak met een vriend. We hadden veel om bij te praten en er was lekker eten. Een oude bekende van mij bleek een nieuwe bekende van hem te zijn. Ik kende diegene van de middelbare school en het was iemand die haar hart niet op de tong had en altijd snel haar oordeel klaar. Kritisch op andermans kleding, kapsel of studiekeuze. Ze was niet echt betrouwbaar in afspraken. Op een bepaald moment is ze op eigen initiatief uit mijn leven gegaan met de mededeling dat ze toch wel op de hoogte zou blijven van mijn leven. De meeste mensen die dat willen blijven in contact. Zij niet. Gek genoeg voelt het dan bijna als stalking. Zo was het eerste kaartje dat op de mat viel na de geboorte van onze oudste van haar en ook later bleek ze goed op de hoogte van ons wel en wee. Ik heb hier last van gehad. Allereerst rouw om het verlies van de vriendschap. Hoewel ik met terugwerkende kracht mijn twijfels kan hebben over de waarde van deze vriendschap. Mijn vriendje van destijds benoemde dat toen al en ook andere mensen om mij heen. Daarna had ik soms last van het litteken dat het had achter gelaten. Een litteken in het gebied dat we vertrouwen noemen. Ze had dat enorm geschaad. Maar ook een litteken in het gebied dat we zelfbeeld noemen. Het heeft lang geduurd voordat haar strenge oordelende mening een klein stoffig nestje werd in mijn hoofd. En nu werd dat nest ineens afgestoft. Op de terugweg van het etentje voelde ik me niet opgeladen door een gezellige afspraak, maar doodop en gespannen alsof ik ternauwernood aan een aanrijding met vrachtwagen was ontsnapt. Mijn litteken was open gehaald. Het duurde even voordat ik me dat realiseerde en nog wat langer voordat ik mild naar mezelf kon zijn en bedacht dat ik niet degene was die de vriendschap beëindigd had. Mijn lijf kwam daar nog weer achteraan. Het heeft me een paar dagen (en een paar slechte nachten) gekost voordat ik weer los kon laten. Vroeg of laat maken we allemaal iets dergelijks mee. We krijgen grotere of kleinere littekens van verlies, teleurstellingen, pesterijen of andere nare gebeurtenissen. En op onverwachte momenten kunnen die littekens open gehaald worden. Littekens die achterblijven na een brandwond kunnen eventueel geopereerd worden om ze soepeler te maken of esthetisch mooier. Littekens op onze ziel kunnen we proberen te behandelen in therapie. Beide gaan nooit helemaal weg. We hebben allemaal onze eigen littekens. Het helpt als we weten dat ze er zijn en waar ze zitten. Wanneer ze dan open gehaald worden door een ontmoeting of door iets wat we zien of lezen snappen we waar onze reactie vandaan komt. Vaak is dat een lichamelijke reactie. Littekens gaan niet voorbij. Ze zijn een teken van herstel van een wond. In die zin zijn ze mooi. Ze herinneren je aan je herstellend vermogen.
Een nieuw jaar, een nieuw begin
We wandelen het nieuwe jaar in. Voor velen van ons een reden om na te denken wat we willen, starten met goede voornemens. Het voelt als nieuwe rondes, nieuwe kansen en dat is het ook. Maar elke dag heeft nieuwe rondes en nieuwe kansen! Dit jaar ben ik 30 jaar praktiserend psycholoog en gaat mijn praktijk ook een nieuwe fase in. Ik blijf supervisie geven. Daarnaast ga ik trainingen opstarten (heb ik eerder gedaan, maar het kwam er maar niet van om het weer op te pakken) en ga ik op een andere manier behandelen. Wandelend in het buitengebied van Castricum of online. Wie weet wandelt u een stukje met mij mee. Ik wens iedereen een mooi en gezond 2024 en bovenal in verbinding!
