inspiratie
Troostboeken
Ik was 8 jaar en moest blijvende kiezen trekken, omdat mijn kaak te klein was. Samen met mijn moeder ging ik naar de tandarts. Niet wetende wat me precies te wachten stond ging ik in de stoel zitten en kreeg links en rechts prikken in mijn kaak en daarna werd ik verzocht in de wachtkamer te gaan zitten, zodat mijn moeder haar controle kon krijgen. In de wachtkamer voelde ik mijn kaak gaan tintelen en mijn gezicht voor mijn gevoel heel dik worden. Paniek! Dit was vast niet goed. Net op het moment dat ik dacht dat ik dood zou gaan kwam mijn moeder uit de behandelkamer en werd ik opgehaald. Moeilijk pratend probeerde ik duidelijk te maken dat er iets goed mis was. Volgens de tandarts was er niets aan de hand en in ‘no time’ werden twee kiezen getrokken en moest ik mijn kaken op elkaar houden met watjes er tussen. Razend was ik. Achter in de auto bij mijn moeder sloeg ik op de bestuurdersstoel. Mijn moeder reed linea recta naar de plaatselijke boekhandel en ik mocht een boek uitzoeken. Het werd een deel van De Kameleon, mijn favoriet toen. Dat gebeurde vaker als er iets naars was, of wanneer ik ziek was. Een boek als troost. Nu nog kan ik me verliezen in een boek en me mee laten slapen naar een andere wereld, een ander leven. Ik kan me mee laten slepen in de emoties of de avonturen van een ander. Vaak is het jammer wanneer een boek uit is.
Er waren tijden dat ik alleen op vakantie de rust vond om te lezen, maar de laatste tijd gelukkig weer meer. Ik leg lijstjes aan van boeken die ik nog wil lezen (of aan anderen wil geven). Met ons gezin konden we in een andere stad tijden in een boekhandel doorbrengen, elk van ons bij onze favoriete afdeling, zorgvuldig afwegend welk boek we zouden kopen. Geen wonder dat onze boekenkasten overvol zijn en we af en toe ook wat naar de kringloopwinkel brengen.
Onlangs bekeek ik in mijn ouderlijk huis de boekenkast en kwam ik boeken tegen uit mijn jeugd waarvan ik dacht dat ze er niet meer waren. Boeken van Carry van Bruggen die ik las voor mijn lijst op de middelbare school. Na het Huisje aan de sloot wilde ik meer van haar lezen. Vervolgens las ik de Aanslag van Harry Mulisch en wilde ik ook meer van hem lezen, zelfs de ondoorgrondelijke toneelstukken. En hier stonden ze, lichtelijk muf en verkleurd. Al doorbladerend vielen er ook nog foto’s uit De Elementen van Mulisch van mijn 17-jarige zelf en een krantenknipsel met een foto van mijn moeder die een gesigneerd boek van Tessa de Loo aanpakt. Ze had Meander voor zichzelf laten signeren en Het Rookoffer voor mij. Mijn moeder leeft al lang niet meer en haar zo te zien, glimlachend op de foto, opende een deur naar herinneringen en zo boden haar boeken weer op een heel andere manier troost. Het maakte ook dat ik de boeken niet weg kon doen die we niet zelf ook al hadden – sommige zijn ook niet meer te koop – en hebben ze nu een plek in mijn eigen boekenkast.
ACT in een notendop
Eerder schreef ik over Acceptance and commitment therapy (ACT) in blogs en recent ook over pijn en lijden. ACT is veel meer dan een therapievorm, maar ook een manier om naar (psychische) problemen te kijken. Eén van de grondleggers van ACT, Steven Hayes omschrijft het zo:
De grote boze wereld
Beloofd is beloofd. Hierbij schrijf ik over hoe je om kunt gaan met alles wat er in de wereld gebeurt. Eerder schreef ik ‘Chaos’ naar aanleiding van de aanslag op 7 oktober 2023 door Hamas. Inmiddels is de situatie en Israël en de Gazastrook er niet beter op geworden. Ook de oorlog in Oekraïne is nog niet voorbij en voelen we steeds meer de dreiging van Poetin. Tijdens de Corona pandemie werd er ook veel van ons gevraagd met alle zorgelijke berichtgeving. Zelf volg ik graag het nieuws om te begrijpen wat er speelt, maar soms wordt het me ook te veel. Ik merk dat dan doordat ik slechter slaap, me zorgen maak en het aangedane leed moeilijk kan verdragen. Van meer mensen hoor ik dat ze zich machteloos voelen en zich er zelfs somber door voelen. Zeker ouders met jonge kinderen vragen zich af in wat voor wereld hun kinderen op moeten groeien. Je laten informeren is natuurlijk altijd goed, maar het is ook goed om die informatiestroom te doseren. Ten tijde van de vredesbeweging in de jaren tachtig werd de spreuk ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ veel gezegd en gezien. Hij blijkt van Phil Bosmans te zijn (o.a. bekend van zijn boek ‘Menslief ik hou van jou’) en gebruikt door de Bond zonder naam. Je voelt je minder machteloos als je dichtbij wél wat kan doen. Je kunt je voornemen om beter te luisteren naar de ander, vriendelijk te zijn of bijvoorbeeld taalmaatje te worden voor iemand die de Nederlandse taal nog niet zo goed machtig is. Je kan collecteren voor een goed doel of helpen met een andere vrijwilligersklus. Probeer slecht nieuws ook af te wisselen met goed nieuws. Bij de Bond zonder naam (tot mijn schande wist ik niet dat de bond nog bestond..) vind je nog meer spreuken. Leuk om daar eens door te grasduinen. Wie weet vind je een nieuwe lijfspreuk.
Einde van het jaar
Aan het einde van het jaar zijn we geneigd om terug te kijken naar het afgelopen jaar. De lijstjes, aangevoerd door de top 2000 zijn niet aan te slepen. Wie zijn er overleden, wat waren de beste boeken en de slechtste films van het jaar. Ook blikken we vaak vooruit. Wat gaat het nieuwe jaar ons brengen en sommige van ons hebben ook nog goede voornemens. Nu écht stoppen met roken, minder drinken en meer sporten. Het einde van het jaar is ook een tijd van bezinning. Doe ik nog de dingen die ik graag wil doen. Ben ik met de mensen met wie ik graag wil zijn. Kortom leef ik naar mijn waarden en doe ik de dingen die belangrijk voor me zijn. Daarvoor is het nodig om van een afstand te kijken naar de dingen die je gedaan hebt, nog wil doen en of die passen bij wat belangrijk is voor jou. Daarbij kan het helpen om te gaan voelen. Voel ik me goed bij wat ik doe of krijg ik er hoofdpijn van. Sta ik onder druk en waar maak ik me zorgen over. Hier de tijd voor nemen geeft geen instant oplossing, maar kan je wel de weg wijzen waar je naar toe wil. Je kunt druk ervaren op je werk, je niet goed (meer) voelen in je relatie of je juist heel erg zorgen maken over de samenleving. Door afstand te nemen, stil te staan en te voelen kun je hier meer zicht op krijgen. Daarna kun je kijken wat wel of niet binnen je cirkel van invloed ligt. Als het gaat om de samenleving, het klimaat of oorlog kun je je erg machteloos voelen. Onderzoek dan welke kleine bijdrage je wel zelf kunt doen waardoor je je iets minder machteloos voelt. Iets aardigs doen voor je alleenstaande buurman, de kachel een graadje lager zetten, een donatie aan een goed doel. Het afgelopen jaar heeft je misschien ook mooie dingen gebracht. Fijne momenten met familie en vrienden, mooie samenwerkingen. Die nog eens de revue laten passeren kan een enorm gevoel van voldoening en dankbaarheid geven. En een nieuw jaar biedt altijd weer nieuwe rondes, nieuwe kansen. Op naar 2024!
Hoop
‘Het leven zelf leert je’ is een uitspraak binnen ACT (acceptance and commitment therapy). Ja, dat is waar en mooi gezegd, maar in het ene leven krijgen mensen wel meer op hun bordje dan in het andere leven. In de christelijke traditie wordt dan gezegd ‘je krijgt last naar kracht’. Dat vind ik er nog al eentje. Alsof je er zelf om gevraagd hebt. Sommige keuzes in je leven maak je heel bewust en soms blijkt zo’n keuze achteraf geen goede keuze te zijn. Soms lukt het dan nog om een andere afslag te nemen, soms ook niet. Andere keuzes worden voor je gemaakt. Bijvoorbeeld als je ziek wordt, het bedrijf waar je werkt failliet gaat, je een kind verliest of de leiders van je land een oorlog beginnen. Zie daar maar eens mee om te gaan. Bij de beelden over de Gaza-strook zie ik wanhoop bij mensen en paniek. Waar moeten we naar toe en wat als het voedsel en water straks op is. Begrijpelijke paniek. En gek genoeg zien we ook beelden van mensen die met de moed der wanhoop toch iets proberen. Ze hebben geen controle over de raketten en waar ze neer zullen vallen, maar helpen wel met het verdelen van de stroom bij de generator die nog werkt. Edith Eger* zei over haar lijden tijdens de tweede wereldoorlog ‘lijden is universeel, maar slachtofferschap is een keuze’. Zij werd sterk beïnvloed door Victor Frankl** die schreef dat je zelfs als je het moeilijk hebt je je doel voor ogen moet houden, zodat je het lijden kunt zien als een uitdaging. Ga er maar aan staan. Ook hij was holocaust overlever. Ik interpreteer dat doel voor ogen hebben ook als hoop houden op betere tijden en in het lijden kijken naar waar je wel grip op hebt.
De afgelopen dagen las ik ‘het zoutpad’ van Raynor Winn. Inmiddels is ze alweer een paar boeken verder, maar ik las het nu. Het vertelt het verhaal van de schrijfster en haar man die alles kwijt raken wat ze opgebouwd hebben, hun huis en bestaan (ze runden een B&B) door een investering in het bedrijf van een vriend dat failliet ging. Tot overmaat van ramp kreeg haar man ook nog een degeneratieve neurologische aandoening zonder perspectief. Zonder nog iets te kunnen verliezen, want alles al kwijt besluiten ze het South West Coastal Path te gaan lopen. Een indrukwekkend boek (ik kan niet wachten om haar volgende boeken te gaan lezen) over rouw en verlies en ongelooflijk ongemak. Met weinig geld altijd keuzes moeten maken. Als je de veerboot wil nemen heb je minder geld voor eten. Ze kamperen wild en worden steeds meer één met de natuur. Ze hebben een doel, het wandelen van het pad. Hoewel ze in het begin nog niet te ver vooruit durven denken. Het is ook een boek van hoop, omdat tegen de verwachtingen van de artsen in het wandelen goed blijkt te zijn voor de gezondheid van Moth, haar man. Door het wegvallen van hun bezittingen en inkomen worstelen ze ook met wie ze nu nog zijn. Ze blijven elkaars partner en de ouders van hun volwassen kinderen. Het is een prachtig voorbeeld van hoe je in het lijden kan kiezen om geen slachtoffer te zijn. Hoewel de momenten van wanhoop en zelfmedelijden er natuurlijk zijn. Dan blijkt in het verhaal ook dat het erkennen van de pijn uiteindelijk ruimte geeft om toch verder te gaan met het doel, in dit geval door het ene been voor het andere zetten.
*Edith Eger is Amerikaans psycholoog, holocaust overlever en auteur van De keuze, leven in vrijheid
**Victor Frankl was een Oostenrijks neuroloog en psychiater en ontwikkelde als holocaust overlever een vorm van psychotherapie, de logotherapie. Dit is een hoopgevende psychotherapie, die naar de mogelijkheden van een persoon kijkt. Ik verwijs hierboven naar zijn boek De zin van het bestaan.
Warmte in september
Zelfs de vogels
denken dat het
nog augustus is
Ook al begint
de dag nu
koud en vochtig
Veranderen
de bladeren
bijna van kleur
De zon schijnt
op volle kracht
warmte in de dag
Alleen de spinnen
met hun web zijn
het niet vergeten
Nog in augustus
De dagen
alweer korter
de ochtend nog
nat en vaag
Weinig wind
de zon nog
sterk en fel
vochtig warm
De zon laat
de herfst nog
niet toe
even nog
De Plek
soms ben je
op een plek
en waar je
meteen weet
dat het is
waar je zijn wil
alsof je
er al jaren
bent
het al jaren
kent
Leef je het leven dat je wil?
Soms kun je het gevoel hebben dat je in je leven van de ene situatie in de andere rolt. Je kwam je partner toevallig tegen op je werk, je bent blijven hangen in de baan die je kon krijgen toen je op zoek was en je woont in het huis dat je kan betalen. Ben je er tevreden mee? Heb je gevoelens van onvrede? Dan kan het goed zijn om te onderzoeken of je het leven leidt dat je graag zou willen.
Ik stel in de praktijk dan wel eens de vraag ‘wat zou je doen als je de jackpot wint?’ Dan kun je natuurlijk meteen zeggen dat je een groot huis met zwembad zou kopen of een huis in Oostenrijk en misschien ook nog wel een Maserati, maar wat zou je dóen? Hoe ziet je leven er uit?
Binnen ACT (acceptance and commitment therapy) noemen we dat leven naar je waarden. Ik heb al eens eerder ACT getagd aan mijn spreekkamerverhalen en een verhaal geschreven over de onderliggende theorie van deze behandelvorm (‘hoe we buren werden’), de relational frame theorie (de theorie dat we niet alleen leren door ervaringen, maar ook indirect door onze taal). ACT is een vorm van (cognitieve) gedragstherapie ontwikkeld in de jaren 90 van de vorige eeuw door Steven C.Hayes in Amerika.
In dit verhaal geef ik meer uitleg geven over de zes pijlers (hexaflex) van ACT en hoe je psychologisch meer flexibel kunt worden. De pijlers zijn:
- Acceptatie (ruimte geven aan alle gedachten en gevoelens, ook die we niet willen hebben)
- Mindfulness (met aandacht in het hier en nu zijn, zodat we alles wat rondom ons en in ons gebeurt kunnen ervaren en voelen)
- Defusie (leren dat onze gedachten gebaseerd kunnen zijn op aannames, veronderstellingen, misvattingen en andere taalconstructen die niet persé op waarheid gebaseerd zijn)
- Zelf (ons eigen zelfbeeld onderzoeken: wie ben ik en wie zou ik willen zijn? Ben je je eigen beste vriend of zou je met meer zelfcompassie naar jezelf kunnen kijken?)
- Waarden (ons bewust worden van wat we echt willen in dit leven, wat we echt belangrijk vinden)
- Toegewijd handelen (bereid zijn om ons eigen gedrag af te stemmen op onze waarden, zodat we ons leven leiden zoals we het willen en niet zoals de omgeving het dicteert)
Deze pijlers zijn niet los te zien van elkaar en staan met elkaar in verbinding. Tezamen zorgen deze elementen voor Psychologische flexibiliteit: het vermogen flexibel om te gaan met de problemen die op ons pad komen (acceptatie), terwijl je actie onderneemt op basis van je waarden (commitment).
Collega Gijs Jansen, schrijver van meerdere boeken over ACT heeft recent dit model nog concreter proberen te maken door de pijlers onder te brengen in hoofd, lijf en hart.
Het hoofd heeft strenge regels voor ons en vertelt ons dat we maar niet op zoek moeten naar die nieuwe baan, want je weet nu wat je hebt, ook al heb je het niet meer naar je zin. Je hoofd vertelt je ook dat je al van alles geprobeerd hebt en dat het allemaal niet werkt, je bent nu eenmaal zo en je houdt bijvoorbeeld niet van grote groepen. Je hoofd zorgt er voor dat je blijft piekeren en slecht slaapt of houdt je onzeker. Maar je kunt ook proberen wat meer afstand te nemen van je verstand en proberen je gedachten niet zo serieus te nemen.
In je lijf voel je of je in het hier en nu bent of dat je juist gestrest bent, je lijf zet je in beweging als je bereid bent om het anders te doen en niet te vechten tegen nare gevoelens.
En doe je wat je in je hart echt wil (waarden), ben je mild voor jezelf en kun je positief over je zelf denken en kun je ook echt handelen naar je hart (toegewijd handelen)?
Ik ben erg enthousiast over deze indeling. We zijn namelijk wie we zijn mét ons hoofd, mét ons lijf en last but not least mét ons hart. Dus nog een keer de vraag ‘leef je het leven dat je echt wil?’ Probeer dan niet te focussen op alle belemmeringen die je hoofd verzint, maar probeer te luisteren naar wat je hart je ingeeft en kijk of je van daaruit bereid kunt zijn om daarnaar te handelen, al is het maar een klein stapje.
Voor dit blog heb ik gebruik gemaakt van de boeken ‘How to ACT’ van Gijs Jansen (2019, Uitgeverij Thema) en ACT in de praktijk van Russ Harris (2020, Hogrefe Uitgevers bv). De afbeeldingen zijn gemaakt door het team van ACTguide (e-health en opleidingen) onder redactie van Gijs Jansen.
Geloof, hoop en liefde, de grootste daarvan is liefde
De hele wereld is in de ban van een pandemie en in deze bijzondere tijd proberen we toch onze feesten te vieren. Kerst, het suikerfeest, Chanoeka en al die andere rituele feesten die dit jaar anders dan anders zijn. We willen het graag samen vieren met familie en vrienden. Lang gedekte tafels en lekker eten, cadeautjes uitwisselen, delen.
Dit jaar kan dat niet en ben je aangewezen op je eigen huishouden. Voor sommige mensen is dat een bezoeking en gezien het aantal besmettingen na dit soort feesten lukt het niet iedereen zich aan de maatregelen te houden. Voor andere mensen biedt het een soort troost, zij zijn anders als enige alleen, althans zo voelt het en nu niet.
De kerstdagen liggen net achter ons en wat bleek, we stuurden elkaar weer meer kaarten. We probeerden het in kleine kring toch gezellig te maken en kochten massaal meteen na Sinterklaas al een kerstboom. We hingen nog meer verlichting op dan anders. We bestelden héél veel cadeautjes voor elkaar. En ook al is twitter vaak een scheldmedium, er kwamen nu heel veel lieve tweets voorbij.
Ja, er zijn een paar roeptoeters die dwars door de speech van de minister-president lawaai maakten. Ook zijn er jongeren (en sommige volwassenen) die het er niet mee eens zijn dat er geen vuurwerk verkocht mag worden. Volgens mij is dit de minderheid. De meeste mensen doen hun best om het virus er onder te krijgen en hopen op een beter 2021.
Voor ondernemers die hun bedrijf failliet zien gaan, mensen die hun baan kwijtgeraakt zijn of voor hen die dierbaren verloren zijn is het een moeilijke tijd. De overledenen komen niet terug en je kunt het afscheid niet meer overdoen. Voor jongeren voelt het soms alsof hun leven stil staat. Voor hen is het nog belangrijker om te weten dat ze niet alleen staan.
De pandemie brengt ons dichter bij waar het werkelijk om gaat. Meer in het hier en nu zijn en ontdekken wat echt belangrijk voor je is. De onzekerheid over de toekomst kan je angstig maken. Vooral als je te ver vooruit kijkt, maar als je nu buiten de ondergaande zon ziet of de twinkelende lichtjes in de kerstboom krijgt de angst minder kans.
De titel is een bijbel tekst die ik goed ken uit mijn jeugd. Geloof staat voor vertrouwen hebben, vertrouwen dat het goed komt, dat er betere tijden komen. Hoop doet leven is het gezegde. Hoop helpt te vertrouwen op momenten dat dat het moeilijkst is. Juist deze kerst merkte ik dat deze bijbel tekst zo gek niet is, want zonder de liefde kan geen mens. De liefde voor je geliefde, voor je kinderen, voor je ouders en voor je vrienden. We kunnen onafhankelijk zijn, omdat we ons verbonden weten. Laten we daarom wat liever zijn voor elkaar en in de gaten houden wie in je omgeving de verbinding kwijt is. Corona of niet, laten we wat meer omkijken naar elkaar.