Chronisch ziek zijn is topsport

In de wachtruimte van de medisch psychologen in het ziekenhuis hing een poster met de tekst ‘chronisch ziek zijn is topsport’. Ik was net begonnen met mijn baan in het ziekenhuis en de tekst raakte me. Ik had het nog nooit zo bekeken. Ik heb astma en ik voelde me nooit top fit. Astmaklachten manifesteren zich vaak in de nacht waardoor je slechter slaapt, minder herstelt van de dag ervoor én al vermoeid aan de dag begint. Als kind weet je niet beter dat je je voelt zoals je je voelt. Wij gingen meestal op vakantie naar Zwitserland, zo ook toen ik puber was en ik me ineens realiseerde dat ik me daar zoveel beter voelde. Waarschijnlijk zijn vakanties daardoor mijn favoriete bezigheid. Ik ben vijf jaar in het ziekenhuis blijven werken. Als ik geen astma had gehad werkte ik er misschien nog wel (maar had ik heel veel leuke andere werkervaring gemist). Binnen die vijf jaar heb ik meerdere longontstekingen en een longvliesontsteking gehad en ben ik daarmee zelfs een keer in het ziekenhuis beland. Ik zeg altijd dat een baan er voor jou is en jij niet voor de baan. Ik besloot dan ook voor mijn eigen gezondheid te kiezen en weer voor mezelf te beginnen. Een praktijk starten kost energie en ik gunde mezelf dan ook weinig tijd om stil te staan bij het verlies van wat misschien wel mijn droombaan was, door mijn gezondheid.

Ik denk dat heel veel mensen met een chronische aandoening, zoals astma, maar ook bijvoorbeeld diabetes vooral hun best doen om een zo normaal mogelijk leven te lijden en de buitenwereld zo min mogelijk te laten merken van hun klachten of verminderde energie. Je ziet het ook niet aan ze.

Astma is vaak hormoon gevoelig en na een relatief rustige periode tussen mijn twintigste en dertigste kreeg ik een toename van klachten na de geboorte van mijn kinderen. Lange tijd bewoog mijn leven zich tussen gezin en werk met hooguit een uurtje yoga in de week.

In de preventieve en positieve gezondheid gaat het vaak over ziektegedrag en therapietrouw. Een chronische aandoening kun je nooit uitzetten. Je hebt hooguit betere dagen of periodes. En als het goed is leer je je eigen lijf heel goed kennen, vaak beter dan iemand die geen gezondheidsklachten heeft en plots door een verkeerde beweging last van rugklachten krijgt.

Mensen met chronische aandoeningen die ik zie probeer ik altijd stil te laten staan bij wat het verlies van gezondheid voor hun betekent en in hun dagelijks leven. Dat ze altijd keuzes moeten maken in wat ze wel of niet doen. Dat conditie opbouwen vaak veel lastiger gaat, maar wel belangrijk is. Hoe kun je jezelf daarvoor motiveren? Hoe ga je om met onbegrip in je omgeving als je toch maar wat eerder naar huis gaat van een feestje?

Dat zelfde geldt voor mensen met (chronische) vermoeidheidsklachten na de behandeling van kanker of Covid-19. Onlangs was een dame met post Covid klachten op tv die aangaf dat ze ervoor en er na extra rust moest nemen. Het enige wat de toeschouwer ziet is iemand die prima haar verhaal kan doen. Chronisch ziek zijn is topsport en niet alleen door de aandoening zelf, maar ook in het contact met de omgeving. Soms betekent dat dat je een afspraak toch nog af moeten zeggen en soms betekent het dat je je (werk)dag anders inrichten. En je daar dan niet schuldig over voelen. Vooral dat laatste..

Geplaatst in ggz, samenleving, uit de spreekkamer en tagged , ,

Troostboeken

Ik was 8 jaar en moest blijvende kiezen trekken, omdat mijn kaak te klein was. Samen met mijn moeder ging ik naar de tandarts. Niet wetende wat me precies te wachten stond ging ik in de stoel zitten en kreeg links en rechts prikken in mijn kaak en daarna werd ik verzocht in de wachtkamer te gaan zitten, zodat mijn moeder haar controle kon krijgen. In de wachtkamer voelde ik mijn kaak gaan tintelen en mijn gezicht voor mijn gevoel heel dik worden. Paniek! Dit was vast niet goed. Net op het moment dat ik dacht dat ik dood zou gaan kwam mijn moeder uit de behandelkamer en werd ik opgehaald. Moeilijk pratend probeerde ik duidelijk te maken dat er iets goed mis was. Volgens de tandarts was er niets aan de hand en in ‘no time’ werden twee kiezen getrokken en moest ik mijn kaken op elkaar houden met watjes er tussen. Razend was ik. Achter in de auto bij mijn moeder sloeg ik op de bestuurdersstoel. Mijn moeder reed linea recta naar de plaatselijke boekhandel en ik mocht een boek uitzoeken. Het werd een deel van De Kameleon, mijn favoriet toen. Dat gebeurde vaker als er iets naars was, of wanneer ik ziek was. Een boek als troost. Nu nog kan ik me verliezen in een boek en me mee laten slapen naar een andere wereld, een ander leven. Ik kan me mee laten slepen in de emoties of de avonturen van een ander. Vaak is het jammer wanneer een boek uit is.

Er waren tijden dat ik alleen op vakantie de rust vond om te lezen, maar de laatste tijd gelukkig weer meer. Ik leg lijstjes aan van boeken die ik nog wil lezen (of aan anderen wil geven). Met ons gezin konden we in een andere stad tijden in een boekhandel doorbrengen, elk van ons bij onze favoriete afdeling, zorgvuldig afwegend welk boek we zouden kopen. Geen wonder dat onze boekenkasten overvol zijn en we af en toe ook wat naar de kringloopwinkel brengen.

Onlangs bekeek ik in mijn ouderlijk huis de boekenkast en kwam ik boeken tegen uit mijn jeugd waarvan ik dacht dat ze er niet meer waren. Boeken van Carry van Bruggen die ik las voor mijn lijst op de middelbare school. Na het Huisje aan de sloot wilde ik meer van haar lezen. Vervolgens las ik de Aanslag van Harry Mulisch en wilde ik ook meer van hem lezen, zelfs de ondoorgrondelijke toneelstukken. En hier stonden ze, lichtelijk muf en verkleurd. Al doorbladerend vielen er ook nog foto’s uit De Elementen van Mulisch van mijn 17-jarige zelf en een krantenknipsel met een foto van mijn moeder die een gesigneerd boek van Tessa de Loo aanpakt. Ze had Meander voor zichzelf laten signeren en Het Rookoffer voor mij. Mijn moeder leeft al lang niet meer en haar zo te zien, glimlachend op de foto, opende een deur naar herinneringen en zo boden haar boeken weer op een heel andere manier troost. Het maakte ook dat ik de boeken niet weg kon doen die we niet zelf ook al hadden – sommige zijn ook niet meer te koop – en hebben ze nu een plek in mijn eigen boekenkast.

Geplaatst in inspiratie en tagged , , ,

De grote boze wereld

Beloofd is beloofd. Hierbij schrijf ik over hoe je om kunt gaan met alles wat er in de wereld gebeurt. Eerder schreef ik ‘Chaos’ naar aanleiding van de aanslag op 7 oktober 2023 door Hamas. Inmiddels is de situatie en Israël en de Gazastrook er niet beter op geworden. Ook de oorlog in Oekraïne is nog niet voorbij en voelen we steeds meer de dreiging van Poetin. Tijdens de Corona pandemie werd er ook veel van ons gevraagd met alle zorgelijke berichtgeving. Zelf volg ik graag het nieuws om te begrijpen wat er speelt, maar soms wordt het me ook te veel. Ik merk dat dan doordat ik slechter slaap, me zorgen maak en het aangedane leed moeilijk kan verdragen. Van meer mensen hoor ik dat ze zich machteloos voelen en zich er zelfs somber door voelen. Zeker ouders met jonge kinderen vragen zich af in wat voor wereld hun kinderen op moeten groeien. Je laten informeren is natuurlijk altijd goed, maar het is ook goed om die informatiestroom te doseren. Ten tijde van de vredesbeweging in de jaren tachtig werd de spreuk ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ veel gezegd en gezien. Hij blijkt van Phil Bosmans te zijn (o.a. bekend van zijn boek ‘Menslief ik hou van jou’) en gebruikt door de Bond zonder naam. Je voelt je minder machteloos als je dichtbij wél wat kan doen. Je kunt je voornemen om beter te luisteren naar de ander, vriendelijk te zijn of bijvoorbeeld taalmaatje te worden voor iemand die de Nederlandse taal nog niet zo goed machtig is. Je kan collecteren voor een goed doel of helpen met een andere vrijwilligersklus. Probeer slecht nieuws ook af te wisselen met goed nieuws. Bij de Bond zonder naam (tot mijn schande wist ik niet dat de bond nog bestond..) vind je nog meer spreuken. Leuk om daar eens door te grasduinen. Wie weet vind je een nieuwe lijfspreuk.

Geplaatst in inspiratie, samenleving en tagged , , ,

Pijn en lijden

Herken je dat? Dat met alle ellende op het nieuws en oorlogen die niet voorbij gaan je geneigd bent om je eigen pijn of verdriet weg te wimpelen? ‘Ik moet niet zeuren, ik heb een dak boven mijn hoofd en ik hoef niet te vluchten. Mijn familie leeft nog’. Het is een begrijpelijke reactie en kan ook helpen om je eigen pijn of verdriet te relativeren. Aan de andere kant kan het zijn dat je je somberder gaat voelen of een kort lontje krijgt. Wanneer je je eigen pijn te veel relativeert en dus eigenlijk negeert klopt hij via een omweg aan je deur. Je hebt dan niet altijd meteen door dat het je eigen pijn is die om erkenning vraagt. We maken allemaal pijnlijke dingen mee in ons leven, een dierbare die overlijdt, verlies van gezondheid, teleurstelling op je werk of privé of ander zeer dat je raakt. Het leven is geen wedstrijd en pijn kan je niet met elkaar vergelijken. Ook al heb jij een dak boven je hoofd en voldoende te eten, teleurstelling en verdriet over een mis gelopen relatie is ook pijn en goed om te erkennen en bij stil te staan. Binnen de Acceptance en commitment therapie (ACT) hebben we het over de pijn en het lijden in de zin van de pijn zelf (de verloren relatie bijvoorbeeld) en je worsteling daarmee (het lijden). Je kunt je zelf pijnigen met wat je zelf verkeerd gedaan zou hebben of de pijn wegdrukken door te focussen op veel afspreken met andere vrienden. Vaak is onze worsteling met het verlies groter dan het eigenlijke verlies zelf. Als het verdriet om het verlies en de pijn die je daarvan ervaart er mag zijn krijgt de pijn letterlijk ruimte om zachter te worden. Wanneer we blijven worstelen en piekeren krijgt de pijn elke keer een nieuwe impuls en wordt vaak ook indringender. Heb je teleurstelling, verlies van liefde of gezondheid voor de kiezen gekregen probeer dan mild voor jezelf te zijn en de pijn van de teleurstelling er te laten zijn. Als je minder vecht tegen dat nare gevoel en het lijden kleiner wordt dan de pijn zelf komt er ruimte om te helen. De ellende in de wereld is er ondertussen niet anders van geworden en het is niet zo gek dat je je daar druk om maakt. In een volgend blog meer over hoe je daar mee om kunt gaan.

Geplaatst in samenleving, therapie en tagged , ,

Over oude littekens en de dingen die niet voorbij gaan

Laatst had ik een leuke afspraak met een vriend. We hadden veel om bij te praten en er was lekker eten. Een oude bekende van mij bleek een nieuwe bekende van hem te zijn. Ik kende diegene van de middelbare school en het was iemand die haar hart niet op de tong had en altijd snel haar oordeel klaar. Kritisch op andermans kleding, kapsel of studiekeuze. Ze was niet echt betrouwbaar in afspraken. Op een bepaald moment is ze op eigen initiatief uit mijn leven gegaan met de mededeling dat ze toch wel op de hoogte zou blijven van mijn leven. De meeste mensen die dat willen blijven in contact. Zij niet. Gek genoeg voelt het dan bijna als stalking. Zo was het eerste kaartje dat op de mat viel na de geboorte van onze oudste van haar en ook later bleek ze goed op de hoogte van ons wel en wee. Ik heb hier last van gehad. Allereerst rouw om het verlies van de vriendschap. Hoewel ik met terugwerkende kracht mijn twijfels kan hebben over de waarde van deze vriendschap. Mijn vriendje van destijds benoemde dat toen al en ook andere mensen om mij heen. Daarna had ik soms last van het litteken dat het had achter gelaten. Een litteken in het gebied dat we vertrouwen noemen. Ze had dat enorm geschaad. Maar ook een litteken in het gebied dat we zelfbeeld noemen. Het heeft lang geduurd voordat haar strenge oordelende mening een klein stoffig nestje werd in mijn hoofd. En nu werd dat nest ineens afgestoft. Op de terugweg van het etentje voelde ik me niet opgeladen door een gezellige afspraak, maar doodop en gespannen alsof ik ternauwernood aan een aanrijding met vrachtwagen was ontsnapt. Mijn litteken was open gehaald. Het duurde even voordat ik me dat realiseerde en nog wat langer voordat ik mild naar mezelf kon zijn en bedacht dat ik niet degene was die de vriendschap beëindigd had. Mijn lijf kwam daar nog weer achteraan. Het heeft me een paar dagen (en een paar slechte nachten) gekost voordat ik weer los kon laten. Vroeg of laat maken we allemaal iets dergelijks mee. We krijgen grotere of kleinere littekens van verlies, teleurstellingen, pesterijen of andere nare gebeurtenissen. En op onverwachte momenten kunnen die littekens open gehaald worden. Littekens die achterblijven na een brandwond kunnen eventueel geopereerd worden om ze soepeler te maken of esthetisch mooier. Littekens op onze ziel kunnen we proberen te behandelen in therapie. Beide gaan nooit helemaal weg. We hebben allemaal onze eigen littekens. Het helpt als we weten dat ze er zijn en waar ze zitten. Wanneer ze dan open gehaald worden door een ontmoeting of door iets wat we zien of lezen snappen we waar onze reactie vandaan komt. Vaak is dat een lichamelijke reactie. Littekens gaan niet voorbij. Ze zijn een teken van herstel van een wond. In die zin zijn ze mooi. Ze herinneren je aan je herstellend vermogen.

Geplaatst in samenleving, therapie en tagged , , ,

Einde van het jaar

Aan het einde van het jaar zijn we geneigd om terug te kijken naar het afgelopen jaar. De lijstjes, aangevoerd door de top 2000 zijn niet aan te slepen. Wie zijn er overleden, wat waren de beste boeken en de slechtste films van het jaar. Ook blikken we vaak vooruit. Wat gaat het nieuwe jaar ons brengen en sommige van ons hebben ook nog goede voornemens. Nu écht stoppen met roken, minder drinken en meer sporten. Het einde van het jaar is ook een tijd van bezinning. Doe ik nog de dingen die ik graag wil doen. Ben ik met de mensen met wie ik graag wil zijn. Kortom leef ik naar mijn waarden en doe ik de dingen die belangrijk voor me zijn. Daarvoor is het nodig om van een afstand te kijken naar de dingen die je gedaan hebt, nog wil doen en of die passen bij wat belangrijk is voor jou. Daarbij kan het helpen om te gaan voelen. Voel ik me goed bij wat ik doe of krijg ik er hoofdpijn van. Sta ik onder druk en waar maak ik me zorgen over. Hier de tijd voor nemen geeft geen instant oplossing, maar kan je wel de weg wijzen waar je naar toe wil. Je kunt druk ervaren op je werk, je niet goed (meer) voelen in je relatie of je juist heel erg zorgen maken over de samenleving. Door afstand te nemen, stil te staan en te voelen kun je hier meer zicht op krijgen. Daarna kun je kijken wat wel of niet binnen je cirkel van invloed ligt. Als het gaat om de samenleving, het klimaat of oorlog kun je je erg machteloos voelen. Onderzoek dan welke kleine bijdrage je wel zelf kunt doen waardoor je je iets minder machteloos voelt. Iets aardigs doen voor je alleenstaande buurman, de kachel een graadje lager zetten, een donatie aan een goed doel. Het afgelopen jaar heeft je misschien ook mooie dingen gebracht. Fijne momenten met familie en vrienden, mooie samenwerkingen. Die nog eens de revue laten passeren kan een enorm gevoel van voldoening en dankbaarheid geven. En een nieuw jaar biedt altijd weer nieuwe rondes, nieuwe kansen. Op naar 2024!

Geplaatst in inspiratie, samenleving, uit de spreekkamer en tagged , , ,

Hoop

‘Het leven zelf leert je’ is een uitspraak binnen ACT (acceptance and commitment therapy). Ja, dat is waar en mooi gezegd, maar in het ene leven krijgen mensen wel meer op hun bordje dan in het andere leven. In de christelijke traditie wordt dan gezegd ‘je krijgt last naar kracht’. Dat vind ik er nog al eentje. Alsof je er zelf om gevraagd hebt. Sommige keuzes in je leven maak je heel bewust en soms blijkt zo’n keuze achteraf geen goede keuze te zijn. Soms lukt het dan nog om een andere afslag te nemen, soms ook niet. Andere keuzes worden voor je gemaakt. Bijvoorbeeld als je ziek wordt, het bedrijf waar je werkt failliet gaat, je een kind verliest of de leiders van je land een oorlog beginnen. Zie daar maar eens mee om te gaan. Bij de beelden over de Gaza-strook zie ik wanhoop bij mensen en paniek. Waar moeten we naar toe en wat als het voedsel en water straks op is. Begrijpelijke paniek. En gek genoeg zien we ook beelden van mensen die met de moed der wanhoop toch iets proberen. Ze hebben geen controle over de raketten en waar ze neer zullen vallen, maar helpen wel met het verdelen van de stroom bij de generator die nog werkt. Edith Eger* zei over haar lijden tijdens de tweede wereldoorlog ‘lijden is universeel, maar slachtofferschap is een keuze’. Zij werd sterk beïnvloed door Victor Frankl** die schreef dat je zelfs als je het moeilijk hebt je je doel voor ogen moet houden, zodat je het lijden kunt zien als een uitdaging. Ga er maar aan staan. Ook hij was holocaust overlever. Ik interpreteer dat doel voor ogen hebben ook als hoop houden op betere tijden en in het lijden kijken naar waar je wel grip op hebt.

De afgelopen dagen las ik ‘het zoutpad’ van Raynor Winn. Inmiddels is ze alweer een paar boeken verder, maar ik las het nu. Het vertelt het verhaal van de schrijfster en haar man die alles kwijt raken wat ze opgebouwd hebben, hun huis en bestaan (ze runden een B&B) door een investering in het bedrijf van een vriend dat failliet ging. Tot overmaat van ramp kreeg haar man ook nog een degeneratieve neurologische aandoening zonder perspectief. Zonder nog iets te kunnen verliezen, want alles al kwijt besluiten ze het South West Coastal Path te gaan lopen. Een indrukwekkend boek (ik kan niet wachten om haar volgende boeken te gaan lezen) over rouw en verlies en ongelooflijk ongemak. Met weinig geld altijd keuzes moeten maken. Als je de veerboot wil nemen heb je minder geld voor eten. Ze kamperen wild en worden steeds meer één met de natuur. Ze hebben een doel, het wandelen van het pad. Hoewel ze in het begin nog niet te ver vooruit durven denken. Het is ook een boek van hoop, omdat tegen de verwachtingen van de artsen in het wandelen goed blijkt te zijn voor de gezondheid van Moth, haar man. Door het wegvallen van hun bezittingen en inkomen worstelen ze ook met wie ze nu nog zijn. Ze blijven elkaars partner en de ouders van hun volwassen kinderen. Het is een prachtig voorbeeld van hoe je in het lijden kan kiezen om geen slachtoffer te zijn. Hoewel de momenten van wanhoop en zelfmedelijden er natuurlijk zijn. Dan blijkt in het verhaal ook dat het erkennen van de pijn uiteindelijk ruimte geeft om toch verder te gaan met het doel, in dit geval door het ene been voor het andere zetten.

 

*Edith Eger is Amerikaans psycholoog, holocaust overlever en auteur van De keuze, leven in vrijheid

**Victor Frankl was een Oostenrijks neuroloog en psychiater en ontwikkelde als holocaust overlever een vorm van psychotherapie, de logotherapie. Dit is een hoopgevende psychotherapie, die naar de mogelijkheden van een persoon kijkt. Ik verwijs hierboven naar zijn boek De zin van het bestaan.

Geplaatst in inspiratie, therapie en tagged , , , , ,

Chaos

Als de wereld chaos is, dichtbij of via het nieuws veraf, ligt machteloosheid op de loer. Soms staat je eigen leven op zijn kop door scheiding of verlies. Of zoals nu de oorlog in Israël en het enorme bloedvergieten. We zien de beelden en kunnen er niks mee, maar moeten er wel mee omgaan. Net zoals bij Corona en natuurrampen is het ook bij oorlog belangrijk om het nieuws gedoseerd tot je te laten komen. Zelf probeer ik ook altijd achtergrondartikelen te lezen om te begrijpen wat er niet te begrijpen valt. Of juist te luisteren naar mensen die nuance laten zien.

 

Omarm

 

Als de wereld

in brand staat

machtige mannen

vervuld zijn van haat

 

Omarm me dan

en laat ons

luisteren en

proberen

 

Te begrijpen wat

niet te begrijpen

valt en diep

in onze ziel raakt

 

Omarm me dan

zodat ik ook

de ander

omarmen kan

Geplaatst in samenleving en tagged

Grenzen aan de veerkracht

Ik krijg veel vragen over de effecten van de Corona pandemie op ons allemaal en onze kinderen en jongeren in het bijzonder. Ik probeer hier een aantal vragen te beantwoorden.

Hebben kinderen en jongeren veel last van de effecten van de coronapandemie?

Ik zie dat jonge kinderen enorme veerkracht hebben, kinderen die net naar school gaan weten niet beter dan dat het is zoals het nu is. Bij jonge kinderen is het belangrijk hoe flexibel ouders er mee om gaan. We hebben allemaal beperkingen, maar sommige ouders gaan daar heel creatief mee om en organiseren een ‘drive in verjaardag’ bijvoorbeeld. Voor sommige jonge kinderen is het wel lastig dat ouders niet de klas in mogen, maar als je niet beter weet is het minder een probleem. Voor de oudere basisschooljeugd wordt het al lastiger. Die willen meer ondernemen en zijn zich meer bewust van de beperkingen (bijvoorbeeld dat ouders niet bij sportwedstrijden aanwezig mogen zijn). Ik hoor basisschool kinderen regelmatig zeggen dat ze corona stom vinden. Verjaardagsfeestjes moesten uitgesteld worden, thuisonderwijs, deels naar school, weer thuis onderwijs en vervolgens weer naar school. We vragen veel van de flexibiliteit van kinderen. Voor middelbare scholieren en adolescenten is naast dat je je steeds maar weer aan moet passen vooral de sociale inperking een probleem. Als tiener ben je bezig met je eigen identiteit en is de sociale groep heel belangrijk. De lockdown, thuisonderwijs en het feit dat je niet uit kunt is daar belemmerend in. Adolescenten hebben sociale honger.

De aanpassing vraagt veel van onze kinderen en vooral tieners en adolescenten missen de sociale contacten en de vrijheid om af te kunnen spreken. Binnen de praktijk zien we onder middelbare scholieren veel sociale angst. Dat varieert van niet het onderwijs durven volgen voor een camera tot het heel eng vinden om klasgenoten op school weer onder ogen te komen. Met name de eerste keren (naar de brugklas of starten met een opleiding) zijn dan lastig. De introductie van je studententijd verloopt niet zoals je gehoopt had. Starten in de brugklas is al eng, maar als iedereen dan met een mondkapje loopt is het nog lastiger om je thuis te laten voelen op je nieuwe school. Ook zien we meer stemmingsklachten bij jongeren. Minder bewegen, minder doelen en tegelijkertijd nadenken over je leven kunnen leiden tot sombere gedachten.

Tegelijkertijd zie ik ook kinderen zeer vaardig worden. Bijvoorbeeld 10-jarigen die tijdens het thuisonderwijs zelf afspraken om in een meet samen aan school te gaan werken.

Wat is de impact van de pandemie op de samenleving als geheel?

Dit kan ik maar deels overzien. Wat we zien is dat iedereen anders omgaat met de pandemie en de informatie die we via de overheid en media tot ons krijgen. Een gevolg die ik daarvan zie binnen onze praktijk is dat er spanningen tussen vrienden, binnen families en binnen gezinnen komt over hoe om te gaan met de maatregelen en adviezen en met vaccinatie. Bijvoorbeeld ouders die hun kind van 14, 15, 16 verbieden om zich te laten vaccineren of ouders die wel willen dat hun kind zich laat vaccineren, maar de beslissing bij hun kind laten en het kind niet goed kan overzien wat het nu moet kiezen. Ouders hebben het beste met hun kind voor, maar gaan soms voorbij aan wat het kind zelf zou willen. Er wordt dus ook wat gevraagd van ouders. Belangrijk is dat mensen, ook ouders en kinderen met elkaar in gesprek blijven en het respecteren van elkaar dat je het niet met elkaar eens bent. Dat is lastig, maar wanneer je overtuigd bent van je eigen gelijk laat je je niet overtuigen. Ook zie ik veel angst, angst voor besmetting, angst om een ander te besmetten. Ouders van jonge kinderen die voorzichtig willen zijn met hun 70+ ouders, terwijl diezelfde ouders het met de regels niet zo nou nemen. Dat geeft enorm veel stress. Die stress voedt vervolgens de angst weer.

Wat is in het algemeen de sociale/psychologische impact van een tijd in lockdowns leven voor kinderen/pubers.

Ik realiseer me heel goed dat wat wij in de praktijk zien niet een doorsnee van de hele populatie is. Ik denk dat ook veel mensen veerkrachtig zijn een modus vinden om met de pandemie te leren leven. Maar we zien een toename van (sociale) angstklachten bij jongeren, we zien een toename van stemmingsklachten bij zowel kinderen als volwassenen en we zien een toename van spanningsklachten binnen gezinnen en families. Mensen die zich alleen voelen staan binnen hun familie, die het niet eens is met de maatregelen. Mensen die in verwarring zijn en niet goed weten wat ze nu wel of niet moeten doen.

Kunnen we iets betekenen voor kinderen en jongvolwassenen die het zwaar hebben in deze pandemie?

We kijken natuurlijk allereerst naar wat de belangrijkste klachten zijn waarmee iemand bij ons binnenkomt. In de eerste lockdown heb ik een telefonisch spreekuur gehad. Ik merkte dat mensen bang waren, we kenden het virus nog niet goed. Het nieuws ging 24/7 over Corona. Ik raadde mensen dan ook wel aan om het nieuws te doseren en juist ook andere dingen te bekijken. Inmiddels is dat minder, er treedt toch een soort gewenning op. Het is belangrijk om een beetje lucht te brengen, kijken naar wat er wél kan. Ik werk veel met ACT (acceptance en commitment therapy, een vorm van gedragstherapie). Deze therapie is gebaseerd op het feit dat wij mensen taal tot onze beschikking hebben en ook razendsnel daarmee relaties kunnen leren. Taal helpt ons leuke dingen te herinneren, maar kan ook ons lijden verhogen (Corona is stom, ik kan niet doen wat ik wil, ik ben beperkt in mijn vrijheid). Elke keer dat je het woord Corona hoort doet dat wat met je gemoed. Wanneer je dan een gek liedje met het woord corona maakt krijg je een andere relatie met dat woord. ACT gaat ook over leven naar je waarden, naar wat echt belangrijk voor je is. Wat me opvalt is dat ik ook zie dat mensen hier juist nu meer zicht op krijgen. In de lockdown, beide ouders thuis aan het werk, de kinderen thuis van school ontstond ook de kans om met elkaar als gezin te lunchen of samen spelletjes te doen. Ik heb bij sommige kinderen gemerkt dat ze het heel fijn vonden dat ze meer tijd samen door brachten. Maar als je klein woont, vader zit te werken onder de hoogslaper van zijn dochter, moeder zit op de slaapkamer in een teamsvergadering en de kinderen zitten aan de keukentafel dan is het zwaar. We kennen ook de verhalen dat het in sommige gezinnen juist niet goed ging. Dat ouders elkaar te veel op de lip zaten wat soms leidt tot huiselijk geweld. Of gezinnen waar één computer in huis is. Ik heb mee gemaakt dat kinderen via school een laptop in bruikleen konden krijgen, maar dat ouders dat uit schaamte niet wilden. Wat anders achter de voordeur blijft werd nu meer zichtbaar.

Er is veel financiële steun uit de grond gestampt om ondernemers te ondersteunen, maar ik heb zowel in het begin als ook nu nog veel zorg gezien bij ouders met eigen bedrijven. Die spanning voelen kinderen ook. Of wanneer ouders hun (tijdelijke) baan kwijt raakten. Dat doet sowieso wat binnen een gezin, maar in een onzekere tijd als deze nog meer.

Is de schade die deze groep oploopt door de pandemie ernstig te noemen? Hoe gaan deze leeftijdsgroepen over het algemeen om met tegenslagen?

Zoals ik al eerder zei denk ik dat we ook veel weerbaarheid zien, we zijn vaak veerkrachtiger dan we denken te zijn. Ik heb heel veerkrachtige kinderen gezien. Maar het kan ook to much zijn, baan kwijt, ruzie binnen de familie, gescheiden ouders die niet op één lijn zitten als het gaat om de corona regels dan krijg je veel voor de kiezen. Ik maak me zelf vooral zorgen om de jongeren die hun identiteit aan het ontwikkelen zijn en hun leven naar volwassenheid aan het opbouwen zijn. Er werd vaak naar ze gewezen, maar ik zie juist dat deze jongeren vaak de maatregelen heel serieus nemen. Als studenten een huisfeestje hebben doen ze een zelftest van te voren. Het gros stond ook vooraan om zich te laten vaccineren. De tijd in je leven dat je met leeftijdgenoten wil zijn, zonder je ouders het leven ontdekken wordt nu enorm belemmerd. Er zijn grenzen aan de veerkracht.

Wat merken wij in de praktijk?

We zien meer jongeren met angst en somberheidsklachten, maar ook identiteitsproblemen. Ze hebben een onzeker toekomstperspectief. De coronapandemie is nog steeds onder ons en dan zijn er ook zorgen om het klimaat. Hun opleiding doen ze onder lastige omstandigheden, stages kunnen vaak niet doorgaan of moeten online. Op een middelbare school is het lastig vrienden maken wanneer je er aan begint in een lockdown.

Door corona is er een andere houding ontstaat t.a.v. sociale omgangsvormen en aanraken, zoenen etcetera. Wat betekent het dat er meer afstand gehouden wordt (bijvoorbeeld van opa’s en oma’s)? Wat doet dit met een kind en jongeren?

Het grappige is dat sommige jongeren het ook fijn vinden dat ze niet meer iedereen standaard hoeven te zoenen. Ik ben ook benieuwd of de drie zoenen terug komen of dat we elkaar meer gewoon een knuffel gaan geven. Ik weet niet of er zoveel afstand gehouden werd van opa’s en oma’s. Bij ons worden veel kinderen voor sessies gebracht door hun opa of oma, zij passen nog veel op. Van jonge kinderen kun je dat ook niet vragen. Voor een deel zullen sommige omgangsvormen terugkomen en voor een deel komen er andere voor in de plaats, de boks bijvoorbeeld en de eerder genoemde knuffel. Wat ingewikkelder is dat kerst opnieuw niet samen gevierd kan worden, dat verjaardagen er anders uit zien en misschien nog wel erger dat begrafenissen heel anders beleefd kunnen worden. Ik heb de afgelopen anderhalf jaar zelf drie online begrafenissen bij gewoond. Aan de ene kant is het fijn dat het kan, maar aan de andere kant ook heel verdrietig wanneer je de nabestaanden tot steun wil zijn. Van verpleegkundigen weet ik dat begrafenissen ook veel besmettingsrisico gaven, vooral voor ouderen. Afscheid nemen van een overleden dierbare is niet iets wat je over kunt doen, dan is het heel verdrietig dat je je aan allerlei beperkingen moet houden.

Ontstaan er nieuwe omgangsvormen voor kinderen onderling ontstaan door de pandemie?

Die indruk heb ik niet, zodra de maatregelen wat versoepelden zag ik jongeren weer meer met elkaar afspreken en ook kinderfeestjes werden gevierd. Misschien zelfs wel uitgebreider, omdat het bij de vorige verjaardag niet kon. Ik zie dat kinderen creatief zijn in hoe ze met elkaar om gaan. Dat zagen wij ook op het moment dat wij beeldbelsessies moesten hebben met kinderen. Ik ben elke keer weer onder de indruk van de veerkracht en creativiteit van kinderen. Hoe wij als volwassenen er mee omgaan doet er voor kinderen toe. Coping, hoe je met situaties omgaat leer je primair van je ouders.

Begrijpen (jonge) kinderen in wat voor een tijd we zitten?

Ik noemde eerder al de media en de impact daarvan op volwassenen. Voor kinderen geldt dat ook. Het jeugdjournaal dat over de persconferenties verslag doet, klokhuis die uitlegt wat een virus nou eigenlijk is en hoe een vaccin werkt. Kinderen krijgen dat mee. Je moet bij kinderen aansluiten bij hun ontwikkelingsniveau. Vertrouwen laten zien als ouders is ook belangrijk. We weten dat angst bij kinderen gevoed kan worden door de angst die ouders laten zien. Lukt het je als ouder om te kijken naar wat wél kan, naar wat er nog wél is of laat je als ouder vooral je eigen onvrede zien. Dat zien kinderen en dat voelen ze. Maak je van het handen wassen meer een tussen neus en lippen door activiteit of ben je panisch als er een keer niet meteen handen gewassen kunnen worden of moeten je kinderen steeds handgel gebruiken. Wij hebben op de praktijk ook handgel staan. Het viel me op dat kinderen al heel snel automatisch dat gebruikten als ze bij me binnen kwamen (ouders, of opa en oma doen daar soms moeilijker over). Kinderen wennen snel aan een nieuwe situatie. Het is wel goed om serieus te reageren op de vragen die ze hebben.

Wat is de impact van de beperkingen op sportactiviteiten op kinderen en jongeren?

Net als school zijn de sportverenigingen plekken waar kinderen elkaar kunnen ontmoeten, waar ze sociale vaardigheden leren, afspreken om samen te fietsen, conflicten leren oplossen. Wanneer ze daar niet naar toe kunnen ontnemen we ze een deel van hun ontwikkeling. Gelukkig kan er wel gesport worden nu, maar zijn de tijden weer aangepast. Voor sommige kinderen is het heel naar dat ouders niet mee mogen. Jonge kinderen die voor het eerst op zwemles gaan en in hun eentje daar naar toe moeten is natuurlijk niet fijn, voor zowel de kinderen als de ouders. Tegelijkertijd weten die jonge kinderen niet beter. Voor oudere kinderen is vooral de sociale beperking rot.

Wat betekent de pandemie voor de toekomst van de huidige jongere generatie (na corona)?

Ik maak me vooral zorgen om het onzekere toekomstperspectief. De onzekerheid van hoe Corona zal verlopen met de verschillende varianten en het klimaat, maar ook waar ze kunnen wonen is een belangrijk issue. De zorg om de toekomst is dus breder dan Corona. Wat betreft de middelbare scholieren van nu zie ik belemmeringen in hun sociale ontwikkeling en hun identiteitsontwikkeling. Ik zie ook veel druk vanuit het onderwijs. Enerzijds moeten kinderen presteren en willen de scholen goede examenresultaten halen, maar aan de andere kant hebben veel ze onderwijstijd gemist. Dat geeft veel stress bij jongeren. Maar ik zie ook dat hun flexibiliteit en weerbaarheid versterkt worden. Onderzoek en de toekomst zullen uitwijzen wat het voor deze generatie betekend heeft.

Geplaatst in ggz, jeugdzorg, samenleving en tagged , , , ,